СӨЙЛЕУ ДАМУЫНДА АУЫТҚУЛАРЫ БАР БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ

СӨЙЛЕУ ДАМУЫНДА АУЫТҚУЛАРЫ БАР БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ

Дайындаған: логопед

 Шаймерденова А. А.

Қазіргі өмір сүру жағдайлары ерте жастан бастап балалардың физикалық және психикалық денсаулығының жай-күйіне, әсіресе сөйлеу дамуында  әртүрлі ауытқулары бар балаларға жоғары талаптар қояды.

Сөйлеу қабілеті бұзылған балаларда кешенді түзетуді мүмкіндігінше ертерек бастау қажет . Мектеп жасына дейінгі жас,   балалардың сөйлеу қабілетін дамыту және қалыптастыру үшін ең қолайлы жас. Артикуляциялық сөйлеу қабілеті жеке дамудың ең маңызды және тән көрсеткіші болып табылады. Әдетте баланың қалай сөйлейтініне қарап, оның қаншалықты дамығанын анықтауға болады.

Сонымен қатар, бала сауатты сөйлеуді қаншалықты ертерек меңгерсе, мектепте оқуда қиындықтар аз болып,  жағымды эмоциялар көп болады. Нашар сөйлеу әрекеті балаларда сенсорлық, интеллектуалдық, эмоционалды-еріктік және моториканың қалыптасуына әсер етеді.

Дене шынықтыру-бұл реттеуші механизмдердің терапиясы. Ол әртүрлі, мысалы, жақ-бет аймағының анатомиялық кемшіліктерін жою үшін дененің өзіндік компенсаторлық қасиеттерін жұмылдырудың физиологиялық тұрғыдан ең қолайлы биологиялық жолдарын қолданады. Осыған байланысты сөйлеу дамуында ауытқулары бар балалардың дене тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесінде физикалық жаттығулардың әр түрлі анализаторларға да, өсіп келе жатқан балалар денесінің функционалды жүйелеріне де селективті педагогикалық әсерін егжей-тегжейлі негіздеу қажет.

Сондықтан балабақша жұмысындағы дене шынықтыру-сауықтыру бағыты, мектепке дейінгі мекеме қызметінде басым бағыттардың бірі болып табылады.

Негізгі міндеттер:

• балалардың физикалық, психикалық және жеке дамуы негізінде тұлғаға бағытталған білім беру процесін жүзеге асыру тетігін құру;
• диагностикалық тексеру негізінде түзету-педагогикалық процестің бағытын анықтау;
• балалардың қозғалыс белсенділігіне қажеттілігін барынша іске асыру үшін жағдай жасау.

Алға қойған міндеттерді табысты іске асыру үшін, тәрбиеленушілердің ата-анасымен және мамандармен тығыз байланыс арқылы,  біртұтас жүйе бойынша  дене шынықтыру тәрбиесі кешенді негізінде жүргізілуі тиіс .

Сөйлеу қабілеті бұзылған балалардың дене тәрбиесі процесінде жалпы физикалық даму, денсаулықты нығайту, моториканы дамыту міндеттері ғана емес, сонымен бірге логопед-мұғалім қойған дыбыстарды автоматтандыру, зерттелетін лексикалық тақырыпты ескере отырып,арнайы таңдалған ойындар мен жаттығулар арқылы   тілдің лексикалық-грамматикалық құралдарын бекіту мүмкіндігіне ерекше назар аудару керек.

Дене тәрбиесі процесінде арнайы түзету жұмыстарында тапсырмаларды орындау, үлгі бойынша қозғалыстар, көрнекі көрсету, ауызша нұсқаулар арқылы белсенді зейін әрекеттері мен функцияларын ауызша реттеу мәселелері шешілуі керек.

Дене шынықтыру сабақтарында балалармен іс-әрекетті жоспарлау- бұл жалпы моториканы дамыту бойынша тапсырмаларды қамтитын бөлім сөйлеу қабілеті дамымаған балаларға тән қозғалыс бұзылыстарын түзету және түзету тапсырмаларымен толықтырылады. "Қимылды ойындар"бөліміне айтарлықтай өзгерістер енгізілді. Ол логопедиялық сабақтардың лексикалық тақырыптарына және тәрбиешілердің жұмысына сәйкес жоспарланған. Мұндай жоспарлаудың мақсаты-баланың сөздігін бекіту және кеңейту, негізгі грамматикалық категорияларды қалыптастыру, балалардың сөйлеуін жандандыру.

Дене шынықтыруды ұйымдастырудың дәстүрлі формасынан басқа, балалармен жұмыс жасауда сабақтарды рөлдік, музыкалық-ырғақты сабақтар түрінде жасау қажет. Бұл сабақтарда сөйлеудің дамуы мен қозғалыстардың қалыптасуы арасындағы байланыс ерекше байқалады. Баланың белсенді қозғалысы неғұрлым жоғары болса, оның сөйлеуі соғұрлым қарқынды дамиды. Бірақ қозғалыстардың қалыптасуы сөйлеудің қатысуымен жүреді. Сөйлеу ырғағы, әсіресе осы сабақтарда қолданылатын өлеңдер, сөздер, мақал-мәтелдер жалпы және ұсақ еркін моториканы үйлестіруді дамытуға ықпал етеді.

Сонымен қатар, сөйлеудің жалпы дамымауы бар балалармен жұмыс жасаудың ерекшелігі тәрбиенің негізгі құралдарын таңдау ғана емес, сонымен қатар әр балаға жеке көзқарас болып табылады. Кейбір балалар қимыл құрылымын, тіпті шоу, әңгіме, демонстрация арқылы тез түсіне алмайды немесе осы қимылдарды игеруге уақыт жетпейді. Сонымен қатар, баланы толыққанды тәрбиелеу мүмкін емес, егерде мұғаліммен ата-аналар арасында  ынтымақтастық болмаса . Бұл ынтымақтастық ата-аналарды дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына тарту, салауатты өмір салты мәселесі бойынша бірыңғай ақпараттық кеңістік құру және бірлескен дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларына белсенді қатысу арқылы жүзеге асырылады.

Мысалы, "Папа, мама, я – спортивная семья" атты бірлескен спорттық іс-шаралар, ата-аналармен балалар бірлесіп шығарған тақырыптық газеттер мен журналдар.  

Осылайша, мен мектепке дейінгі мекеме мұғалімдері мен  ата-аналардның бірлескен  жұмысы ғана қажетті нәтиже беретінін, тағы бір рет атап өткім келеді.